Lazca.xyz Nedir?

Lazca.xyz yani Lazca Sözlük, Japon dil bilimci Gôichi (Goişi) KOJİMA'nın Laz diliyle ilgili yaptığı taslak çalışmaları derleyip onun mirasını yaşatmayı amaçlayan ve bunu kar amacı gütmeden gerçekleştiren bir web sitesidir. Lazca.xyz, Laz kültürünü ve dilini korumak ve geliştirmek için çalışan bir web sitesidir. Lazca.xyz ile Lazca öğrenmek ve Laz kültürü hakkında bilgi edinmek isteyen herkes için ideal bir kaynak olmayı amaçlamaktadır.

Sözlükte emeği geçenler

Başyazarı : Gôichi (Goişi) KOJİMA

Ortak yazarları : (Buraya adını koymadığımız çok sayıda kişinin yardımı vardır.)

Birol Topaloğlu (Pazar-Apso)
Ali Osman Aykut (Pazar-Cigetore)
Seçkin Yeniçırak (Çamlıhemşin-Ğvant)
Tahsin Ocaklı (Ardeşen-Ok’ordule)
Sedat Alptekin (Ardeşen-Ortaalan) (Ortaalan köyünün Lazca adı yoktur.)
Musa Karaalioğlu (Fındıklı-Ç’anapet)
Yücel Yırdırımkaya (Fındıklı-Ç’enneti)
Nurdoğan Demir (Fındıklı-Sumla) (Sumla köyünün adı, Sumle şeklinde de söylenir. Ayrıca (FN-Sumla-C) işaretli örnekler, Ceyhun Nurdoğan tarafından verilmiştir.)
Recai Ataseven (Fındıklı-Paçva/Ç’alanez*i, Borçka-Çxala-Makret)
Kâmil Aksoylu (Arhavi-Lome)
Osman Şafak Büyüklü (Arhavi-Borğola, AH-Gidreva)
Ramiz Bekâroğlu (Hopa-P’eronit)
Taner Merttürk (Borçka-Çxala-Çxalazeni)
Timur Cumhur (Akçakoca-Döngelli) (Timur Cumhur’un yaptığı araştırmaya göre Döngelli’li Lazların çoğu 1877 yılında Hopa’ya bağlı köylerden gelenlerin torunlarıdır. Başta Makreal olmak üzere Limani, Sarp, P’eronit vs köylerinden göçmüşler.)

Lazca sözlüğü kullanırken dikkat edilmesi gerekenler

Bu taslak Lazca sözlükte bir çok kısaltma bulunmaktadır. Aşağıda bu kısaltmaların ne anlama geldiğine bakarak sözlüğü kullanabilirsiniz.

Kaynak kısaltmaları (şairler, derleyenler ve yayınlar)

A.A. = Ayhan Alptekin (AŞ-Ortaalan)

A.A.S.Y. = Alost’a Amek’a (S.Y. = Seçkin Yeniçırak tarafından derlenmiş)

A.D. = Abaşişi Doğani (FN-Sumla)

A.O.A. = Ali Osman Aykut (PZ-Cigetore)

G.K. = Gôichi Kojima

H.D. = Hatice Demirkıran (ÇM-Mek’alesk’irit)

H.K. = Hasan Kalay (ÇM-Mek’alesk’irit)

İ.P. = İsmana Paşa (PZ-Noxlamsu)

K.A. = Kâmil Aksoylu (AH-Lome) (K.A. işaretli atasözleri ve açıklamaları, “Laz Kültürü” adlı kitapta yayınlanmıştır : Phoenix Yayınevi, Ankara, 2009 Temmuz)

K.K. = Kadri Kurtoğlu (AH-P’ayante)

K’.H. = K’ek’t’i Hevalik’a (ÇM-Ğvant) (K’.H. işaretli dest’ani’ler, Seçkin Yeniçırak tarafından toplanıp “Hevalik’a Dest’ani” olarak yayınlanması için hazırlanmaktadır.)

K’.M. = K’aralişi Mustava (FN-Xazara)

K’.Z. = K’uyruğina Zabit’ina (ÇM-Ğvant)

M.K. = Musa Karaalioğlu (FN-Ç’anapet)

N.T. = Nurettin Terbıyık (AŞ)

O.Ş.B. = Osman Şafak Büyüklü (AH-Borğola)

S.A. = Sabit Akatin (ÇM-Ğvant)

S.Y. = Seçkin Yeniçırak (ÇM-Ğvant)

X.T. = Xacamedoğli Tasini (AŞ-Ok’ordule)

Y.T. = Yaşar Turna (AH-Musazade)

B.Ç. = Bozulmuş Çalışma = “Lazca Gramer / Lazuri Grameri / Laz Grammar” Gôichi Kojima ve İsmail Avcı Bucaklişi, Chiviyazıları Yayınevi, İstanbul, 2003 Temmuz.

L.G. = “Lazca Gramer” http://lazepesi.dosti.free.fr ve http://ayla7.free.fr/laz/grammaire.html

Diğer kısaltmalar ve işaretler

PZ = Pazar

PZ-B.T. = Pazar (Birol Topaloğlu tarafından derlenmiş)

ÇM = Çamlıhemşin

AŞ = Ardeşen

FN = Fındıklı

AH = Arhavi

HP = Hopa

ÇX = Çxala (Borçka-İçkale)

ÇX-R.B. = Çxala (Ramiz Bekaroğlu tarafından derlenmiş)

AK = Akçakoca

TM = Taner Merttürk

ONT = Osman Nuri Merttürk

~ = ve veya arası : ör. (ÇM ~ FN) = Çamlıhemşin, Ardeşen ve Fındıklı ; (FN ~ ÇX) = Fındıklı, Arhavi, Hopa ve Çxala

→ = bakınız

≠ = eşanlamlı değil

= aynı köklü olup kökbaşı veya kök ilâvesi değişik olan

++ = aynı köklü olup fiilbaşı değişik olan

< = -den gelme : ör. < Fra. = Fransızcadan gelme

Arp. = Arapça

Azt. = Aztekçe (= Meksika yerli dillerinden biri)

Far. = Farsça

Fra. = Fransızca

Hol. = Hollandaca

İng. = İngilizce

İsp. = İspanyolca

İta. = İtalyanca

Kür. = Kürtçe (= Kurmançça/ Kurmanci)

Lat. = Latince

Rus. = Rusça

Tür. = Türkçe

Yun. = Yunanca-Rumca

1.tek. = birinci şahıs tekil özneli

1.tek.ö.3.dat.tü. = birinci şahıs tekil özneli ve üçüncü şahıs datif tümleçli

1.tek.ö.3.aps.tü. = birinci şahıs tekil özneli ve üçüncü şahıs apsolütif tümleçli

2.çoğ. = ikinci şahıs çoğul özneli

2.tek. = ikinci şahıs tekil özneli

2.tek.ö.1.aps.tü. = ikinci şahıs tekil özneli ve birinci şahıs apsolütif tümleçli

3.tek. = üçüncü şahıs tekil özneli

3.tek.ö.1.dat.tü. = üçüncü şahıs tekil özneli ve birinci şahıs datif tümleçli

3.tek.ö.1.aps.tü. = üçüncü şahıs tekil özneli ve birinci şahıs apsolütif tümleçli

A = apsolütif (yalın durum)

D = datif (*) (-s/-z durumu, faydalanan durumu)

E = ergatif (-k durumu)

H = hemcins (**)

L = lokatif (*) (-s/-z durumu, bulunma durumu)

Y = yüklem

ø = öznesiz veya tümleçsiz

(*) Lazcada, (1) datif ile lokatif eşbiçimlidir; (2) cümlenin datif üyesi fiilin çeşidi ve kipine göre ya öznesi ya da « datif tümleci = faydalananı » olur. Gramer sayfalarına bakınız. Ayrıca Akçakoca diyelektler ile ilgili maddelerde “D” işareti “datif işlevli direktif” anlamına da kullanılmıştır.

(**) Hemcins özne ve tümleç, fiilin öznesi veya tümleci gibi göründüğü halde fiilin anlamına herhangi bir şey katmaz. Genelde apsolütif (= yalın) durumda olur.Pek nadiren lokatif durumda da gözlemlenir.

Aø = apsolütif özneli tümleçsiz

AD = apsolütif özneli datif tümleçli

ADL = apsolütif özneli datif ve lokatif tümleçli (*)

ADY = apsolütif özneli datif tümleçli yüklemli

AD.Abl = apsolütif özneli datif ve ablatif tümleçli

AHD = apsolütif özneli hemcins ve datif tümleçli

AL = apsolütif özneli lokatif tümleçli (*)

AY = apsolütif özneli yüklemli

A.Abl = apsolütif özneli ablatif tümleçli

A.Dir = apsolütif özneli direktif tümleçli

Bø = birleşik oblik durumda özneli tümleçsiz

Dø = datif özneli tümleçsiz

DA = datif özneli apsolütif tümleçli

DAY = datif özneli apsolütif tümleçli yüklemli

DH = datif özneli hemcins tümleçli

DL = datif özneli lokatif tümleçli (*)

DY = datif özneli yüklemli

D.Abl = datif özneli ablatif tümleçli

DA.Dir = datif özneli apsolütif ve direktif özneli

D.Dir = datif özneli direktif tümleçli

DG = datif özneli genitif tümleçli

Eø = ergatif özneli tümleçsiz

EA = ergatif özneli apsolütif tümleçli

EA.Ens = ergatif özneli apsolütif ve enstrümantal tümleçli

EAL = ergatif özneli apsolütif ve lokatif tümleçli (*)

ED = ergatif özneli datif tümleçli

EDA = ergatif özneli datif ve apsolütif tümleçli

EDAL = ergatif özneli datif, apsolütif ve lokatif tümleçli (*)

EDL = ergatif özneli datif ve lokatif tümleçli (*)

EH = ergatif özneli hemcins tümleçli

EL = ergatif özneli lokatif tümleçli (*)

EL.Ens = ergatif özneli lokaf ve enstrümantal tümleçli (*)

E.Abl = ergatif özneli ablatif tümleçli

E.Dir = ergatif özneli direktif tümleçli

E.Post = ergatif özneli son-edatlı postpozisyonel tümleçli

Hø = hemcins özneli tümleçsiz

øø = öznesiz tümleçsiz (**)

øA = öznesiz apsolütif tümleçli (**)

øAL = öznesiz apsolütif ve lokatif tümleçli (*)(**)

øADL = öznesiz apsolütif, datif ve lokatif tümleçli (*)(**)

øD = öznesiz datif tümleçli (**)

øDA = öznesiz datif ve apsolütif tümleçli (**)

øDL = öznesiz datif ve lokatif tümleçli (*)(**)

(*) Yukarıdaki kısaltmalarda “L” ile simgelenen tümleç, bazen direktif durumdaki isim de olabilir. Ayrıca yer veya yön belirten zarflar da lokatif tümlecinin yerini alabilir.

(**) “ø” ile simgelenen öznesiz fiillerin “gösterilmeyen öznesi”, “Lazlar tarafından genelde inanılan doğaüstü varlık” olarak değerlendirilebilir.

abl. = ablatif (= -şe/ -şa/ -şen durumu, ayırma durumu)

aps. = apsolütif (= yalın durum)

arg. = argo

bağ. = bağlaç

bed. = beddua

bsz = belgisiz

bsz s. = belgisiz sıfat

bsz z. = belgisiz zarf

bsz zm. = belgisiz zamir

bul.f. = bulunma fiili

c.ö.-e. = cümlemsi ön-edatı

c.s.-e. = cümlemsi son-edatı

c.2-e. = cümlemsi iki-taraf-edatı (= iki parçadan oluşan cümlemsi edatı : Parçalarının biri fiilin önüne, öbürü fiilin arkasına konur.)

ç.f. = çekicilik fiili

dat. = datif (= fiil çekiminde şahsının gösterildiği -s/-z sonekli durum)

def.f. = defektif fiil (= çekiminde bazı biçimleri eksik olan fiil)

değ.f. = değerlendirme fiili

dey. = deyim

dil. = dilek kipi

dir. = direktif (= -şe/ -şa durumu, yönelme durumu)

dö. = dönüşlü

dö.ç.f. = dönüşlü çekicilik fiili

e.f. = evrim fiili

emp. = emperfektif

ens. = enstrümantal (= -te/ -ten durumu, araç durumu)

erg. = ergatif (= -k durumu)

eşb. = eşbiçimli

ett.f. = ettirgen fiil

f. = fiil, fiili

f.-i. = fiil-isim (= fiilden türemiş isim, fiilin isim hali)

f.-s. = fiil-sıfat (= fiilden türemiş sıfat)

f.-z. = fiil-zarf (= “fiil + son-edat” biçiminde zarfsal cümlemsi)

fb. = fiilbaşı

g.-e. = gezen-edat, gezen-edatı

geç. = geçmiş zaman

gel. = gelecek zaman

gen. = genitif (= -şi durumu)

h.ü. = hayvana verilen emir ünlemi

hal f. = hal fiili

har.f. = hareket fiili

hay. = haykırışlı

i. = isim (= ad)

i.s.-e. = isim son-edatı

ist. = istek kipi

iş. = işaret

iş.zm. = işaret zamiri

i.2-e. = isim iki-taraf-edatı

kb. = kökbaşı

k.f. = kopula fiili (= koşaç işlevini yapan fiil)

lok. = lokatif (= fiil çekiminde şahsının gösterilmediği -s/ -z sonekli durum)

mec. = mecaz

osz. = olumsuz

ö.-e. = ön-edat, ön-edatı

part. = partisip (= fiilden türemiş sıfat-zarf)

perf. = perfektif

pos. = postpozisyonel (= hamu şeni gibi son-edatın önündeki durum)

s. = sıfat, sıfatı

s.-e. = son-edat, son-edatı

s.-z. = sıfat-zarf (= hem sıfat hem zarf)

sö.a.e. = söz aktarma edatı

sü.f. = süre fiili

ş. = şahıs

ş.zm. = şahıs zamiri

şm. = şimdiki zaman

şsz. = şahıssız kip

tec. = tecrübe kipi

tek. = tekil

tü. = tümleç

ü. = insan arasında kullanılan ünlem

v.f. = varlık fiili

yet. = yeterlik kipi

yoks.part. = yoksunluk partisipi

yük. = yüklem

z. = zarf (= belirteç), zarfı

zm. = zamir (= adıl), zamiri

Fiillerin temsilî biçimi

Bu taslakta Lazca fiillerin temsilî biçimi (= maddebaşında gösterilen biçim) olarak bildirme kipi emperfektif şimdiki zaman üçüncü şahıs tekil özneli ve üçüncü şahıs tümleçli biçimi kullanılmıştır.

Neden fiil-isim halini (= “mastar biçimi”ni) kullanmadık ?

Lazcada fiil-isim haline sahip olmayan çok sayıda fiil bulunuyor : örneğin, uğun (cansız bir şeye sahiptir), unon/ unons (istiyor), uyonun/ uonun/ ux’onun (canlı varlığa sahiptir) vs vs. Şayet fiil-isim halini fiilin temsilî biçimi edersek sözlüğümüzde bu tür fiillerin yeri yok olurdu.

Sözlüklerde fiil-isim halinin temsilî biçimi olarak kullanılmadığı çok sayıda dil bulunuyor : Latince, çağdaş Rumca, Gürcüce, Japonca vs vs. Her dilin yapısı başkadır. Lazca sözlük hazırlarken kimse Türkçe, İngilizce, Almanca vs gibi diller ile ilgili sözlüklerde uygulanan prensipleri gereksizce taklit etmek zorunda değildir.

Yabancı kökenli kelimeler

Türkçe sözlüklerde « elektrik, televizyon, radyo, enflasyon, makyaj, dans, saat, felsefe, psikoloji, tarih, kimya, Allah, ibadet, aptes » vs yabancı dillerden gelme olduğu kesin bilinen kelimeler doğal olarak maddebaşı ediliyor.

Bu durum tüm diller için geçerlidir.

Dolayısıyla Lazca sözlüğümüzde de « elektriği, televizyoni, askerluği, pencere, tencere, matbaa, cami » vs diğer dillerden gelme olduğu belli görünen kelimeleri doğal olarak maddebaşı ettik.